Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές ή Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος

Η παραπομπή του άρθρου έχει ληφθεί από το επίσημο website του προγράμματος "Πρόσβαση για όλους" και η αρθογραφία ανήκει στον κο Κωνσταντίνο Φρανσίς
Παιδοψυχίατρο, MD, PhD, Υπεύθυνος Κλινικού Ιατρείου Διάχυτων Αναπτυξιακών Διαταραχών
Β' Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο «Αττικό»

Επίσημο website του κου Κωνσταντίνου Φρανσίς: www.autism.gr

Κλινική Εικόνα

Ο Αυτισμός αποτελεί μια εξαιρετικά σύνθετη νευροαναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται κυρίως από αποκλίσεις από την τυπική ανάπτυξη και δευτερευόντως από καθυστερήσεις σε αυτήν. Η κλινική εικόνα είναι το αποτέλεσμα εποικείμενων γνωσιακών, κοινωνικο-συναισθηματικών και αισθητηριακών μειονεξιών των οποίων η ποικιλομορφία και οι πολυπληθείς συνδυασμοί, μας δίνουν έναν πολύ πλούσιο και ποικίλλοντα φαινότυπο, τον οποίο ακριβώς προσπαθεί να αποτυπώσει η έννοια του Αυτιστικού συνεχούς ή φάσματος. Σημειώνεται ότι αν και παρούσες από την γέννηση (αν και όχι πάντα αντιληπτές), οι δυσκολίες αυτές επιμένουν καθ' όλη τη ζωή. Βέβαια, αλλαγές επισυμβαίνουν συνεχώς και η πρόοδος είναι δυνατή, όχι όμως και η θεραπεία.
Τόσο τα τρέχοντα διαγνωστικά κριτήρια, όσο και οι σύγχρονες περιγραφές του Αυτισμού, ακολουθούν το σχήμα της τριάδας της Wing. Σύμφωνα με αυτό:

  1. Μειονεκτούσα Κοινωνική Αλληλεπίδραση

Το έλλειμμα στην κοινωνική συναλλαγή θεωρείται από πολλούς το πρωταρχικό στοιχείο της διαταραχής. Οι άνθρωποι με αυτισμό βρίσκουν δύσκολο να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους και ειδικά τους άλλους ανθρώπους. Τους λείπει η "κοινή λογική". Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '70, το έλλειμμα αυτό ταυτιζόταν με την τάση για απομόνωση και απόσυρση του παιδιού. Οι μελέτες της Wing έδειξαν ότι αυτός ο τύπος ελλείμματος (συχνότερος στα μικρότερα παιδιά) είναι ένας από τους 4 τύπους κοινωνικής συναλλαγής που υιοθετούν τα άτομα του φάσματος.

Σε αυτή την "αποτραβηγμένη ομάδα", τα παιδιά:↓

• Συμπεριφέρονται σαν να μην υπάρχουν άλλοι άνθρωποι
• Δεν πλησιάζουν όταν τους φωνάζουν
• Δεν αντιδρούν όταν τους μιλήσεις
  α πρόσωπα ίσως είναι άδεια από έκφραση, εκτός όταν βιώνουν τα άκρα του θυμού, του άγχους, της χαράς
• Κοιτούν "κενά" προς εσάς ή αποφεύγουν την βλεμματική επαφή (μόνο περιστασιακά σας κοιτούν φευγαλέα)
• Ίσως απομακρύνονται αν τα αγγίξετε
• Δεν βάζουν τα χέρια γύρω σας όταν τα αγκαλιάζετε
• Ίσως περπατούν προσπερνώντας σας ( ή ακόμα και από πάνω σας, αν κάθεστε στο πάτωμα) δίχως στάσεις στην πορεία τους
• Αν θέλουν κάτι που δεν μπορούν να φτάσουν, γραπώνουν εσάς από το πίσω μέρος του καρπού ή του χεριού σας, δίχως να τοποθετούν το χέρι τους ανάμεσα στο δικό σας, κοιτώντας σας στα μάτια και σας τραβούν για να χρησιμοποιήσετε το χέρι σας για να πιάσετε το αντικείμενο ή να εκτελέσετε μια δραστηριότητα - έπειτα σας αγνοούν πάλι
• Δεν δείχνουν ενδιαφέρον ή ενσυναίσθηση αν πονάτε ή δυσφορείτε
• Φαίνονται απομονωμένα σε έναν δικό τους κόσμο, απορροφημένα τελείως στις δικές τους άσκοπες δραστηριότητες
• Τα περισσότερα ανταποκρίνονται σε έντονα παιχνίδια με σπρωξίματα - αν τα γαργαλήσουν κουνιούνται, αν τα κυλίσουμε ή τα κυνηγήσουμε, γελούν, δείχνουν ευχαρίστηση, ακόμη και σας κοιτούν και σημαίνει ότι θέλουν να συνεχίσετε, όμως επανέρχονται σε απομόνωση όταν το παιχνίδι τελειώσει

Ο λιγότερο συχνός τύπος κοινωνικής αναπηρίας είναι η "παθητική ομάδα" όπου τα παιδιά:↓

• Δεν είναι τελείως απομονωμένα από άλλους ανθρώπους
• Δέχονται κοινωνικές προσεγγίσεις
• Δεν απομακρύνονται απο άλλους ανθρώπους αλλά και δεν κάνουν έναρξη κοινωνικής αλληλεπίδρασης
• Ίσως έχουν φτωχή βλεμματική επαφή αλλά ίσως να συναντούν τη ματιά του άλλου, όταν τους υπενθυμίζεται
• Είναι πρόθυμα και δεκτικά να κάνουν ότι τους πουν
• Αφήνουν άλλα παιδιά να τα συμπεριλάβουν στο παιχνίδι

Ο τύπος που συνηθέστερα θα γίνει αντιληπτός στο τυπικό σχολείο είναι η "ενεργά ιδιόρρυθμη κοινωνική ομάδα" όπου τα παιδιά:↓

• Κάνουν κοινωνικές προσεγγίσεις σε άλλους ανθρώπους - συνήθως σε ενήλικες παρά σε άλλα παιδιά. Όμως αυτό γίνεται με έναν παράξενο μονόπλευρο τρόπο, ώστε να απαιτούν ή να δρουν για τα δικά τους ενδιαφέροντα.
• Δεν δίνουν καμία σημασία στα αισθήματα ή τις ανάγκες των ανθρώπων που μιλούν, μπορεί να έχουν φτωχή βλεμματική επαφή: όχι με αποφυγή αλλά με προβλήματα στη διάρκεια ή ίσως να κοιτούν επίμονα.
• Οι προσεγγίσεις μπορεί να περιλαμβάνουν σωματικό κράτημα ή αγκάλιασμα του άλλου ανθρώπου, συνήθως σφιχτά.
• Μπορεί να γίνουν δύσκολα και επιθετικά αν δεν τους δοθεί η προσοχή που απαιτούν
• Ίσως αγνοούν παιδιά της ηλικίας τους ή συμπεριφέρονται επιθετικά απέναντί τους.

Ο τελευταίος τύπος συμπεριφοράς απαντάται αργότερα στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή. Αναπτύσσεται σε αυτούς που είναι πιο ικανοί και έχουν καλύτερο επίπεδο γλώσσας. Πρόκειται για την "Υπερβολικά τυπική, δύσκαμπτη ομάδα" όπου τα άτομα:↓

• Είναι υπερβολικά ευγενικά και τυπικά στην συμπεριφορά τους
• Προσπαθούν σκληρά να φερθούν ευγενικά και να αντιμετωπίσουν (τις καταστάσεις), προσκολλούμενα έντονα στους κανόνες κοινωνικής αλληλεπίδρασης
• Δεν κατανούν πραγματικά αυτούς τους κανόνες και αντιμετωπίζουν ιδιαίτερη δυσκολία στις λεπτές διακρίσεις της συμπεριφοράς που αναμένεται σε διαφορετικές καταστάσεις και αλλαγές που συμβαίνουν με το πέρασμα του χρόνου
• Παρουσιάζουν έλλειψη κατανόησης των σκέψεων και αισθημάτων των άλλων ανθρώπων.

  2. Μειονεκτούσα Κοινωνική Επικοινωνία

Οι δυσκολίες στην κοινωνική συναλλαγή τείνουν να συντρέχουν με δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία (λεκτική και μή-λεκτική). Ανεξάρτητα από το επίπεδο λειτουργικότητας ή την ακριβή εντόπιση στο φάσμα, όλα τα παιδιά και οι ενήλικες με αυτιστικές διαταραχές έχουν πρόβλημα στην επικοινωνία. Η γλώσσα τους (νοούμενη ως γραμματική, λεξιλόγιο, ακόμη και ως ικανότητα να καθορίσουν το νόημα μεμονωμένων λέξεων - σημασιολογία) μπορεί να μειονεκτεί ή να μην μειονεκτεί. Το κύριο πρόβλημα όμως βρίσκεται στον τρόπο που χρησιμοποιούν την όποια γλώσσα έχουν (πραγματολογία).

Προβλήματα στη χρήση του λόγου είναι:↓

• Καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου (1 στα 4 ή 5 του αυτιστικού φάσματος διαταραχές δεν μιλούν ποτέ). Η διαφορά από τις άλλες διαταραχές λ.χ. από ένα κωφό παιδί, είναι ότι το παιδί με αυτισμό δεν θα κάνει προσπάθεια να αντισταθμίσει το γλωσσικό του έλλειμμα με χειρονομίες ή μιμική
• Παρουσιάζει ηχολαλία, επαναλαμβάνει λέξεις που εκφράζουν άλλοι (συχνά, με ελάχιστο νόημα)
• Επαναλαμβάνει λέξεις ή φράσεις που ακούστηκαν στο παρελθόν (καθυστερημένη, έμμεση ηχολαλία)
• Επαναλαμβάνει φράσεις στη σωστή περίσταση, όμως μπορεί να αντιγράφει αυθεντικές λέξεις με ακατάλληλο τρόπο (λ.χ. αντιστρέφει αντωνυμίες, λέγοντας "Θέλεις να πιεις;" ως αίτηση για να ζητήσει να πιει)
• Χρησιμοποιεί κάποιες λέξεις και φράσεις ακατάλληλα
• Μπερδεύει λέξεις (π.χ. μαμά/μπαμπάς, ανοιχτό/κλειστό κ.α.)
• Μιλά πολύ και επαναλαμβάνει ερωτήσεις
• Η ομιλία ακούγεται επίσημη και σχολαστική, σαν να μιλά ενήλικας
• Δεν μπορεί να ξεκινήσει ή να διατηρήσει μια συζήτηση αν ο συνομιλητής δεν φροντίζει για αυτό, λ.χ. με ερωτήσεις. Δεν κάνει "κουβεντούλα" και γενικά προτιμά να μιλά μόνο του για τα ενδιαφέροντά του. Κατα τη συζήτηση, συχνά αλλάζει απότομα θέμα ή λέει άσχετα πράγματα, χωρίς να λαμβάνει πρόνοια για να εξασφαλίσει την κατανόηση του συνομιλητή
• Επιδιώκει να ακούσει ή να πεί συγκεκριμένες φράσεις (λεκτικές τελετουργίες)
  Φτιάχνει δικές του λέξεις (νεολογισμοί) ή χρησιμοποιεί τον λόγο με ιδιαίτερο τρόπο (ιδιοσυγκρασιακός λόγος)

Αντίστοιχα προβλήματα παρατηρούμε και στην "Κατανόηση του λόγου":↓

• Δεν κατανοεί το λόγο και δεν αποκρίνεται όταν του απευθύνεται
  Κατανοεί ονόματα γνωστών αντικειμένων ή απλών οδηγιών μόνο σε συγκεκριμένο πλαίσιο
• Κατανοεί καλύτερα όταν δοθούν οπτικά στοιχεία
• Συχνά η κατανόηση είναι κυριολεκτική, χωρίς να γίνονται αντηληπτά το κρυμμένο νόημα, η μεταφορά, η παρομοίωση, η ειρωνία, λ.χ. στην παράκληση ¨Μπορείς να ανοίξεις την πόρτα;", απαντούν "Ναι" χωρίς να κάνουν προσπάθεια να κινηθούν προς την πόρτα.

Υπάρχουν δυσκολίες στην μή-λεκτική επικοινωνία:↓

• Η προσωδία μπορεί να είναι μονότονη, μηχανική (σαν ρομπότ) ή ακατάλληλη
• Η ένταση της φωνής μπορεί να είναι πολύ δυνατή ή πολύ ασθενής
• Ενώ μπορεί συν το χρόνω να αναπτύξει απλές χειρονομίες, λ.χ. κούνημα κεφαλιού για θετική ή αρνητική ένδειξη, η κατανόηση και η χρήση περισσότερο περίπλοκων χειρονομιών (περιγραφικών, εμφατικών συναισθημάτων) είναι ασθενής
• Η ποικιλία εκφράσεων του προσώπου (και αντίστοιχα η αναγνώριση στους άλλους) είναι περιορισμένη. Συχνά, οι εκφράσεις αυτές, όταν υπάρχουν, δεν απευθύνονται προς τον άλλον.

Στον τομέα της επικοινωνίας συμπεριλαμβάνουμε και τα ελλείμματα στη Φαντασία και το Παιχνίδι. Στα κριτήρια περιγράφεται η έλλειψη ποικίλλοντος, αυθόρμητου υποκριτικού παιχνιδιού με παίξιμο ρόλων ή κοινωνική μίμηση, κατάλληλων για το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού. Η συμπερίληψη του παιχνιδιού έχει το νόημα ότι η ανάπτυξη αυτού αποτελεί προαπαιτούμενο στην ανάπτυξη της επικοινωνίας. Τα παιδιά με αυτιστικές διαταραχές δεν αναπτύσσουν συμβολικό παιχνίδι και δραστηριότητες με φανταστικό στοιχείο με τον ίδιο τρόπο όπως τα άλλα παιδιά, αλλά:

• Χρησιμοποιούν τα παιχνίδια και άλλα αντικείμενα ξεκάθαρα για να ικανοποιήσουν σωματικές αισθήσεις ή τα παιχνίδια - μινιατούρες για τους προφανείς τους σκοπούς
  (λ.χ. να τσουλήσει το τρενάκι κατα μήκος των ραγών, να σκουπίσει με παιδική σκούπα)
• Επαναλαμβάνουν την ίδια δραστηριότητα (ή σειρά δραστηριοτήτων) πάλι και πάλι μ' ένα παιχνίδι.
• Υποδύονται ένα χαρακτήρα (λ.χ. από την TV ή το video, κτλ) με περιορισμένο, επαναλαμβανόμενο τρόπο: προτιμά μάλλον «να το ζει», παρά «να το υποδύεται».
• Απολαμβάνουν τα κινούμενα σχέδια ή εκπομπές με ερωτήσεις.
• Τους αρέσει να ακούν την ίδια ιστορία (ή να βλέπουν το ίδιο video) πάλι και πάλι.
• Τους αρέσει να παίζουν μόνα τους.

  3. Περιορισμένα, Επαναληπτικά Ενδιαφέροντα & Δραστηριότητες

Αν και αυτή η πλευρά της αυτιστικής συμπεριφοράς μπορεί να κατανοηθεί ως «η άλλη πλευρά του νομίσματος» της αναπηρίας στη φαντασία, στην τρέχουσα ταξινομητική πραγματικότητα σε αυτόν τον τρίτο τομέα περιλαμβάνονται και ποικίλα άλλα χαρακτηριστικά.
Οι επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες αποτελούν μια εναλλακτική του ατόμου με αυτισμό εφόσον δεν μπορεί να ευχαριστηθεί δραστηριότητες που περιέχουν ευέλικτη και δημιουργική σκέψη, δεν μπορεί να απολαύσει ανταλλαγή ιδεών με άλλους ανθρώπους ή δεν μπορεί να ολοκληρώσει (στη σκέψη του) παρελθοντικές ή παρούσες εμπειρίες και να κάνει σχέδια για το μέλλον.
Επίσης, αυτές μπορεί να συνιστούν ένα είδος απόσυρσης από την περίπλοκη πραγματικότητα που τους αγχώνει.

Κάποιες περίπλοκες επαναλαμβανόμενες ρουτίνες είναι:

• Εφευρίσκουν ρουτίνες για τον εαυτό τους, π.χ. να χτυπούν πάνω στην καρέκλα πριν καθίσουν, να σηκώνονται και να γυρνούν τρεις φορές στη διάρκεια του γεύματος, να ντύνονται ή να τρώνε με μια συγκεκριμένη σειρά ή να εκτελούν μια σύνθετη σειρά από σωματικές κινήσεις
• Τοποθετούν αντικείμενα σε μακριές γραμμές δίχως να πρέπει να μετακινηθούν ή μια συγκεκριμένη τοποθέτηση κάποιων αντικειμένων που δεν αφήνουν να διαταραχθεί.
• Η ρουτίνα μπορεί να προέρχεται από μία δραστηριότητα που την ξεκινούν οι γονείς την οποία, έχοντας γίνει μια φορά με συγκεκριμένο τρόπο, πρέπει να συνεχίσουν δίχως αλλαγή, π.χ. η ίδια πορεία για την καθημερινή βόλτα, οι ίδιες θέσεις για όλη την οικογένεια στο τραπέζι σε κάθε γεύμα, κλπ. Συνήθως αν η ρουτίνα παρεμποδιστεί, εκδηλώνονται φωνές και εκρήξεις θυμού, που σταματούν μόνο όταν η ρουτίνα ξαναρχίσει από την αρχή.
• Μπορεί να προσκολληθούν σε συγκεκριμένα αντικείμενα (συνηθισμένα ή και παράξενα) και να αρνούνται να τα αποχωριστούν, ή μπορεί να «συλλέγουν» αντικείμενα (συνηθισμένα ή και παράξενα), που μπορεί να θέλουν να τα παίρνουν από μαγαζιά ή σπίτια άλλων.
• Μπορεί επανειλημμένα να υποδύονται χαρακτήρες από την TV ή το video (ενθουσιασμένα από παράξενα μηχανιστικά και επαναληπτικά χαρακτηριστικά των χαρακτήρωναυτών).
• Αναπτύσσουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ειδικά θέματα π.χ. δρομολόγια τρένων, αστρονομία, σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, αριθμούς κτλ. Αυτά τα περιγεγραμμένα ενδιαφέροντα (παραλλάσσουν με το χρόνο) μπορεί να έχουν μια φυσιολογική εστία (λ.χ. δεινόσαυροι στη παιδική ηλικία), αλλά η παθολογικότητά τους έγκειται στην ένταση με την οποία ασχολούνται ή αναφέρονται σε αυτά και από το ότι αυτά μπορεί να τους παρεμποδίζουν να ασχοληθούν με άλλα ενδιαφέροντα.
• Εναλλακτικά, μπορεί να αναπτύξουν ενδιαφέρον να βλέπουν, να επεξεργάζονται, να μιλάνε ή να μαθαίνουν εξαντλητικές λεπτομέρειες γύρω από αντικείμενα που δεν είναι αναπτυξιακά κατάλληλα, λ.χ. τα πλυντήρια. Σε αυτήν τη περίπτωση η παθολογικότητα έγκειται στην εστία του ενδιαφέροντος.
• Μπορεί να ασχολούνται με ένα μέρος του αντικειμένου αντί για το όλον λ.χ. να γυρίζουν τη ρόδα του ποδηλάτου ή να ανοιγοκλείνουν τις πόρτες από αυτοκινητάκια. Επίσης, να παίζουν στερεότυπα με το νερό λ.χ. να αδειάζουν ένα ποτήρι σε ένα άλλο ή γενικά να παίζουν ατέλειωτα με το νερό.

Στον τρίτο αυτό τομέα διαταραχών ταξινομούνται επίσης οι επαναλαμβανόμενες ή παθολογικές Κινήσεις:↓

• Οι πλέον χαρακτηριστικές είναι οι ταχείς επαναλαμβανόμενες στερεοτυπικές κινήσεις των δακτύλων και των χεριών, όπως οι πτερυγισμοί (flapping), αλλά και η λήψη περίεργων δυστονικών στάσεων των δακτύλων και των χεριών. Οι κινήσεις αυτές μπορεί να συνοδεύονται και από σύνθετες κινήσεις του υπόλοιπου σώματος και της κεφαλής. Οι τελευταίες μπορεί να εμφανίζονται και μόνες τους. Το παιδί μπορεί να τρέχει ή να αναπηδά πάνω κάτω, να μεταφέρει το βάρος του από το ένα πόδι στο άλλο ή να κάνει άλλες επαναλαμβανόμενες κινήσεις με το σώμα και την κεφαλή. Σημειώνεται ότι η απλή κίνηση του σώματος μπρος πίσω (rocking) δεν είναι χαρακτηριστική του αυτισμού. Αυτές οι κινήσεις είναι πιο εμφανείς όταν είναι ενθουσιασμένα, ταραγμένα ή θυμωμένα, ή κοιτούν επίμονα κάτι που έχει απορροφήσει τελείως την προσοχή τους.
• Επιδεικνύουν ανωμαλίες στο βάδισμα και τη στάση του σώματος, με πιο χαρακτηριστική τη δαχτυλοβασία (tip toeing - περπάτημα στις άκρες των δακτύλων). Τα περισσότερα είναι ανώριμα στον τρόπο που κινούνται, τρέχουν άτσαλα με μπράτσα εκτεταμένα, μπορεί να ανεβαίνουν τα σκαλιά
  ένα-ένα, μπορεί να κρατούν ενωμένα τα χέρια τους, να τεντώνουν χέρια και δάκτυλα ή να τα λυγίζουν σε περίεργες κλίσεις.
• Κάποια παιδιά έχουν δυσκολία στη μίμηση κινήσεων, ενώ σπανιότερα κάποια μιμούνται άσκοπα τις κινήσεις των άλλων (ηχοπραξία).

Κάποια άτομα εμφανίζουν μορφές αυτοτραυματισμού ως απάντηση σε άγχος, θυμό ή ματαίωση. Μπορούν να χτυπήσουν το κεφάλι τους, να δαγκωθούν ή να γρατσουνιστούν.
Μπορούν επίσης να εκδηλώσουν έντονη λεκτική ή σωματική επιθετικότητα προς τους άλλους, συχνά με ασήμαντη (για εμάς) αφορμή.

Η εμφάνιση έντονων αισθητηριακών δυσλειτουργιών και συμπτωμάτων είναι για πολλούς ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Αυτιστικού Φάσματος, αν και αυτά (κακώς) δεν περιλαμβάνονται στα διαγνωστικά κριτήρια. Τα άτομα με Αυτισμό μπορεί να υπερ-αντιδρούν ή υπο-αντιδρούν σε αισθητηριακά ερεθίσματα: προσλαμβάνουν δηλαδή τις συνήθεις αισθητηριακές εμπειρίες ως εξαιρετικά έντονες ή ασθενείς.
Απλά και μόνο η προσμονή της (αισθητηριακής) εμπειρίας μπορεί να προκαλέσει στα άτομα αυτά έντονη αγωνία ή πανικό.

→ Οι ήχοι που μπορεί να προσληφθούν ως έντονοι περιλαμβάνουν ξαφνικούς απρόσμενους ήχους (λ.χ. γαύγισμα ή ο βήχας), ήχους υψηλών τόνων, συνεχείς ήχους (λ.χ. το ντους, η ηλεκτρική σκούπα, το σεσουάρ) ή συγκεχυμένους, σύνθετους ή πολλαπλούς ήχους (λ.χ. σε εμπορικά κέντρα ή σε μέρη που υπάρχει συνωστισμός). Το παιδί μπορεί να βάζει τα δάχτυλα στ' αυτιά του ή να αγχώνεται και να «κλείνεται στον εαυτό του» μουρμουρίζοντας ή τραγουδώντας. Από την άλλη μπορεί να γοητεύεται από μηχανικούς ή άλλου τύπου ήχους ή να φαίνεται να αγνοεί κάποιους άλλους. Η υπερευαισθησία σε ήχους τείνει να μειώνεται με την ηλικία.
→ Υπερευαισθησία παρουσιάζεται και για απτικά ερεθίσματα ανάλογα με το πόσο έντονη είναι η αφή ή το άγγιγμα συγκεκριμένων σημείων του σώματος. Αυτό μπορεί να
επηρεάσει: το λούσιμο των μαλλιών, το κόψιμό τους, την δεκτικότητα ως προς τα ρούχα, την επίσκεψη στον οδοντίατρο. Μαζί με τις άλλες «άμεσες» αισθήσεις (γεύση, όσφρηση, δόνηση, πόνος, θερμοκρασία - που απαιτούν όλες άμεση σωματική επαφή) χρησιμοποιούνται περισσότερο από το αναμενόμενο για την εξερεύνηση του κόσμου. Μπορεί να νιώθει, να χτυπά ή να ξύνει διάφορες επιφάνειες, αλλά και να αγγίζει, να γλείφει και να μυρίζει ανθρώπους, όπως και αντικείμενα.
→ Ίσως να υπάρχει ευαισθησία στη γεύση και στην υφή του φαγητού. Το παιδί μπορεί να προτιμά ουδέτερο (γευστικά) και απλό φαγητό (λ.χ. ξηρά δημητριακά, ψωμί, μακαρόνια, πατάτα) ή να θέλει να αγγίζει ή να μυρίζει το φαγητό του, πριν το βάλει στο στόμα του ή να μην του αρέσει να ανακατεύει μεταξύ τους τροφές. Να προτιμά ή μόνο σκληρές ή μόνο πολύ μαλακές τροφές
(πρόβλημα αφής στο στοματικό βλεννογόνο).
→ Στον τομέα της όρασης, μπορεί το παιδί να παρουσιάζει ευαισθησία σε συγκεκριμένα επίπεδα φωτισμών ή χρωμάτων ή ίσως να υπάρχουν παραμορφώσεις της οπτικής του αντίληψης. Μπορεί να κοιτά επίμονα φώτα και γυαλιστερά πράγματα, να στριφογυρνά τα χέρια ή αντικείμενα κοντά στα μάτια του, να κοιτά επίμονα πράγματα από διαφορετικές γωνίες, να αναβοσβήνει τα φώτα ή να παρατηρεί πράγματα να στριφογυρίζουν (πλυντήριο) ή να στριφογυρίζει το ίδιο όταν κοιτά κάτι. Μπορεί να ενθουσιάζεται με κάποια οπτικά ερεθίσματα (λ.χ. το φως μέσα από τα στόρια) ή να κινεί αντικείμενα (λ.χ. αυτοκινητάκια για να βλέπει τις ρόδες τους) στο ύψος των ματιών του.
→ Μερικοί άνθρωποι με αυτισμό βρίσκουν ορισμένες οσμές (αρώματα, μαλακτικά ρούχων, κάποια φαγητά, κλπ) υπερδιεγερτικές.
→ Τέλος, μπορεί να παρουσιάζονται αδιάφορα στη ζέστη, στο κρύο ή τον πόνο. Έτσι μπορεί να μην αντιδρούν ιδιαίτερα σε επίπεδα πόνου που άλλοι άνθρωποι θα τα θεωρούσαν αβάσταχτα. Αυτό έχει σαν πιθανή συνέπεια να εμποδίζει το άτομο με αυτισμό να μάθει να αποφεύγει επικίνδυνες (επίπονες) καταστάσεις, να εμποδίζει τους γονείς από το να καταλάβουν πότε το παιδί τους υποφέρει από χρόνιο πόνο (αλλά δεν εκδηλώνει κάποια αντίδραση, δεν το δείχνει) και χρειάζεται βοήθεια, να επιτρέπει στο παιδί να φορά ζεστά ρούχα κατά τη διάρκεια μιας ζεστής μέρας, ελάχιστα ρούχα μια κρύα μέρα, ή να μπορεί να πιει ένα πολύ καυτό ρόφημα.

Ένα ακόμα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι η πιθανότητα να αναπτύξουν περίεργες φοβίες για ακίνδυνα πράγματα, όπως μπαλόνια, μύγες, ή ακόμη και ένα συγκεκριμένο σχήμα ή χρώμα. Και αυτό ενώ δείχνουν άφοβα σε περισσότερο αναπτυξιακά αναμενόμενους φόβους.